Phái sinh tiền điện tử là gì? Tổng quan về phái sinh tiền điện tử

Các công cụ Phái sinh đã xuất hiện từ lâu trên thế giới. Đây là một trong những dạng hợp đồng tài chính lâu đời nhất tồn tại trên thị trường. Sau cơn sốt ICO, IEO, thời gian gần đây, thị trường tiền điện tử đang chào đón công cụ phái sinh như là một xu hướng mới. Nó đang được các nhà đầu tư thảo luận rất nhiều, đặc biệt là các vấn đề liên quan đến Hợp đồng tương lai của Bitcoin hoặc Altcoin.

Phái sinh truyền thống (Traditional Derivative) là hợp đồng giao dịch tài chính giữa hai hoặc nhiều bên. Nó dựa trên giá trị tương lai của một tài sản cơ sở nào đó. Tài sản cơ sở có thể là những tài sản hữu hình như vàng, bạc, đá quý…hay vô hình như cổ phiếu, trái phiếu, lãi suất…Hiểu đơn giản, phái sinh là những sản phẩm khác, sinh ra từ sản phẩm truyền thống.

Những dạng phái sinh thường gặp là hợp đồng tương lai (Future Contract), Hợp đồng quyền chọn (Option Contract), Hợp đồng hoán đổi (Swap Contract), Hợp đồng kỳ hạn (Forward Contract)…

Hiểu theo định nghĩa trên, phái sinh tiền điện tử (Crypto Derivative) là các loại tài sản thừa hưởng từ tiền điện tử. Các nhà đầu tư phái sinh tiền điện tử dựa trên giá của các đồng Crypto, chứ không phải trực tiếp giao dịch các đồng đó. 

Phải thấy rằng, thị trường tiền điện tử ra đời sau chứng khoán rất nhiều, đó là lý do các sản phẩm phái sinh tiền điện tử cũng mới chỉ ra đời gần đây. Tuy vậy, nó nhanh chóng gây được tiếng vang và sức từ các nhà đầu tư, được dự đoán sẽ trở thành xu hướng của thế giới tiền điện tử. Đặc biệt là trong bối cảnh đại dịch Covid 19 hoạt động của các sàn bị ảnh hưởng đáng kể.

Tổng quan về thị trường phái sinh tiền điện tử

Sàn giao dịch đầu tiên được cấp phép giao dịch phái sinh Bitcoin là LedgerX vào năm 2017 với sản phẩm phái sinh Bitcoin là Hợp đồng hoán đổi và Hợp đồng quyền chọn. Khi đó, chỉ những nhà đầu tư được ủy nhiệm và những nhà đầu tư tổ chức mới được cấp phép giao dịch phái sinh Bitcoin trên sàn này.

Hợp đồng tương lai Bitcoin được ra mắt lần đầu tiên vào tháng 12/2017 bởi Chicago Mercantile Exchange (CME) và Chicago Options Exchange (CBOE). Trong đó, CME nắm giữ tới 20% khối lượng giao dịch phái sinh toàn cầu và được đánh giá là sàn giao dịch phái sinh lớn nhất trên thế giới. Các nhà đầu tư có thể giao dịch phái sinh trên CME thông qua các nhà cung cấp hoặc môi giới.

07:00 ngày 23/09, giao dịch hợp đồng tương lai Bitcoin vật lý của Bakkt được triển khai dưới sự hậu thuẫn của Intercontinental Exchange (ICE). Nó được đánh giá là Exchange Group lớn thứ ba thế giới (sau CME và Hong Kong Exchange).

Ngày 01/07/2019 có 6 sàn giao dịch tiền điện tử thuần đã cung cấp sản phẩm phái sinh tiền điện tử. Sau đúng 3 tháng, số lượng này tăng gấp gần 3 lần (17 sàn). Điều này cho thấy giao dịch phái sinh tiền điện tử đang trở thành xu hướng trong cộng đồng Bitcoin và Altcoin, thậm chí cả các sàn tài chính truyền thống

Các yếu tố trong giao dịch phái sinh tiền điện tử

Mục đích của bất cứ giao dịch nào, không ngoại từ giao dịch phái sinh tiền điện tử đều là kiếm lợi nhuận. Để làm được điều đó, bất kỳ nhà đầu tư nào trước khi giao dịch đều phải hiểu rõ các yếu tố sau đây.

Leverage (đòn bẩy)

Đây là yếu tố then chốt trong giao dịch phái sinh tiền điện tử, nó giúp các nhà đầu tư nâng cao lợi nhuận. Tuy nhiên, nó cũng đi kèm với nhiều rủi ro. Đòn bẩy càng cao thì lợi nhuận càng cao, tương ứng thì rủi ro cũng càng cao và ngược lại.

Trading Fee (chi phí giao dịch)

Đây là chi phí mà sàn giao dịch thu từ mỗi giao dịch của nhà đầu tư. Nó chính là Margin fee (ký quỹ). Trong giao dịch sẽ có đòn bẩy và các nhà đầu tư sẽ được vay ký quỹ cho khoản volume giao dịch của họ, thực chất là dùng vay để làm đòn bẩy. Bên hưởng lãi suất từ việc cho vay này là sàn giao dịch.

Mức Trading Fee của mỗi sàn giao dịch là khác nhau. Nó được tính dựa trên khối lượng giao dịch của một lệnh.

Overnight Fee (Phí giữ lệnh giao dịch qua đêm)

Đây là phí giao dịch qua đêm mà sàn sẽ thu thêm (coi như một khoản lãi suất) khi nhà đầu tư hold giao dịch đó qua đêm. Ví dụ ở sàn Snapex, mức Overnight Fee là 0.045% tổng khối lượng vay, nhà đầu tư có thể tính toán được mức phí cụ thể như sau:

Margin Fee = 0.15% tổng khối lượng vay.

Mức ký quỹ Margin = 100 USD

Đòn bẩy Leverage = 10

Trading fee = Margin * (Leverage -1) * 0.15% = 100 * (10-1) * 0.15% = 1.35 USD

Overnight fee = Margin * (Leverage -1) * 0.045% = 100 * (10-1) * 0.045% = 0.405 USD

Volume giao dịch

Trong giao dịch phái sinh, Leverage sẽ đẩy khối lượng một lệnh của nhà đầu tư lên rất cao. Nếu một sàn giao dịch không có đủ volume giao dịch sẽ không thể đáp ứng nhu cầu của những nhà đầu tư vốn lớn.

Đặc điểm của giao dịch phái sinh tiền điện tử

Ưu điểm

• Giao dịch có đòn bẩy là một lợi thế rất lớn của giao dịch phái sinh, đặc biệt là trong thị trường tiền điện tử. Nó giúp gia tăng lợi nhuận của nhà đầu tư.
• Giao dịch phái sinh mang tính đơn giản. Với giao dịch tiền điện tử đơn thuần (Spot Trading), nhà đầu tư phải có ví để lưu trữ, giao dịch các đồng crypto của họ. Tuy nhiên đối với giao dịch phái sinh, nhà đầu tư có thể đặt cọc trực tiếp tiền Fiat hoặc một loại Crypto nhất định để giao dịch.
• Giao dịch phái sinh hỗ trợ hai chiều, tức là kiếm lợi nhuận trên cả hai chiều của thị trường. Với các giao dịch truyền thống, nhà đầu tư chỉ có lợi nhuận khi giá crypto tăng lên. Tuy nhiên với giao dịch phái sinh, nhà đầu tư có thể kiếm lợi nhuận từ cả hai chiều của thị trường với các lệnh Long khi nó đi lên và Short khi nó đi xuống.

Nhược điểm

• Việc có đòn bẩy mang tính hai mặt. Nếu thị trường đi ngược với dự đoán, khoản lỗ nhà đầu tư phải chịu là không nhỏ. Hơn nữa, mọi chi phí đều được tính dựa trên tỷ lệ và nhân theo hệ số đòn bẩy tương ứng. Tức là đòn bẩy càng cao thì phí giao dịch càng cao.
• Giao dịch phái sinh có thể sẽ thao túng các nền tảng giao dịch dựa trên các lệnh Long hoặc Short. Ví dụ khi xuất hiện số lượng lớn các lệnh Long nhưng chỉ nằm ở ngưỡng giá thấp, thị trường sẽ không dịch chuyển và bị trì trệ. Khi đó số lượng tiền khổng lồ sẽ được thực hiện lệnh bán ra mạnh qua các vùng này và thanh khoản hóa chúng cho đến khi những ai đang chờ bắt đáy không thể gồng được mà nhấn thoát lệnh. Khi đó thị trường sẽ nhanh chóng khôi phục lại trạng thái ban đầu.

Phân loại phái sinh tiền điện tử theo cơ chế hoạt động

Order book

Đây là một hệ thống dữ liệu liệt kê danh sách tất cả sellers và buyers cũng như mức giá giao dịch. Cơ chế này cho phép giao dịch chỉ khớp lệnh khi mức giá bán thấp nhất mà giá mua cao nhất.

Dựa vào cơ chế này, nhà đầu tư có thể chủ động được thời điểm và mức giá ra vào lệnh bằng cách đặt trước mức giá mong muốn và đợi lệnh khớp. Dựa vào các chỉ số hiển thị, nhà đầu tư có thể nhận biết được một số dấu hiệu về hoạt động giá nhờ vào khối lượng giao dịch để có thể đưa ra các quyết định kịp thời trong giao dịch. Tuy nhiên, Order book đòi hỏi một lượng thanh khoản tương đối mới có thể khớp lệnh giao dịch một cách hoàn toàn.

AMM

Đây là cơ chế cung cấp thanh khoản tự động, sở hữu giao thức trao đổi dựa trên các công thức toán học để định giá tài sản. Việc giao dịch giữa sellers và buyers sẽ diễn ra trong một bể token gọi là liquidity pool (bể thanh khoản).

Xem thêm: Toàn tập về DEX, AMM và liquidity pool.

Cơ chế AMM hoạt động dựa vào hai nhân tố liquidity pool và liquidity providers. Liquidity pool cung cấp token cho người dùng và liquidity providers cung cấp các cặp token trong trong liquidity pool để nhận lại phần thưởng từ phí giao dịch của các nhà đầu tư.

Ứng dụng của giao dịch phái sinh tiền điện tử

Việc sử dụng các giao dịch phái sinh trong giao dịch tiền điện tử cho phép các nhà đầu tư thực hiện các hành động về mặt tài chính. Nó có thể mang tới cho nhà đầu tư lợi nhuận lớn hơn, hoặc cũng có thể phòng hộ danh mục đầu tư khỏi biến động mạnh của thị trường.

Khả năng phòng hộ

Đây là một ứng dụng phổ biến của giao dịch phái sinh tiền điện tử. Nghĩa là phòng ngừa rủi ro trước sự biến động về giá của thị trường. Ví dụ nếu Bitcoin giảm giá, một giao dịch phái sinh thực hiện Short khoản Bitcoin (với dự đoán giá sẽ giảm trong ngắn hạn) sẽ thành công và tạo lợi nhuận. Vấn đề cốt lõi đứng sau kết quả này là do giao dịch không phụ thuộc vào hiệu suất của tài sản thực tế mà là một hợp đồng suy đoán sự biến động giá của tài sản.

Các thợ đào Bitcoin có thể muốn tham gia vào thị trường phái sinh tiền điện tử để đảm bảo danh mục đầu tư các hoạt động khai thác của họ. Nếu càng nhiều thợ đào hoạt động, tỷ lệ băm và độ khó khai khác của Bitcoin sẽ tự động điều chỉnh cho phù hợp. Tức là giá trị trong quá trình khai thác sẽ từ từ suy giảm theo thời gian. Những cải tiến trong công nghệ khai thác mang lại lợi thế cho các thợ đào có điều kiện cải tiến, nhưng là khó khăn cho đại đa số. Lúc này, giao dịch phái sinh đảm nhiệm vai trò hạn chế rủi ro cho các thợ đào và bảo vệ các nhà đầu tư. Thợ đào có thể chốt mức giá bán cố định vào thời điểm cụ thể trong tương lai, chắc chắn hóa lợi nhuận của họ khỏi biến động của thị trường.

Đầu cơ

Đây là một trường hợp khác có thể thực hiện giao dịch phái sinh khi số lượng các vị thế Long và Short có thể được theo dõi. Khi kết hợp hành động giá cùng sự phát triển của mạng lưới tiền điện tử, nhà đầu tư có thể nắm bắt được những thông tin hữu ích về tâm lý thị trường. Từ đó, các vị thế giao dịch đầu cơ có thể hỗ trợ các nhà đầu tư dự đoán chính xác các chuyển động và giá trị của thị trường trong tương lai. Qua đó, họ có thể quản lý cơ hội và rủi ro đầu cơ như một danh mục đầu tư.

So sánh thị trường tiền điện tử giao ngay (Crypto Spot) và phái sinh tiền điện tử (Crypto Derivative)

Theo báo cáo của Coingecko, khối lượng giao dịch giữa hai thị trường này có mức chênh lệch lớn:

Kết luận

Phái sinh nói chung và phái sinh tiền điện tử nói riêng đều có những yêu cầu và rủi ro nhất định cho các nhà đầu tư. Đây không phải lĩnh vực cho những nhà đầu tư mới chưa có kiến thức và tâm lý vững. Một trong những rủi ro lớn nhất khi giao dịch phái sinh là bị thanh lý vị thế. Chính vì thế, dù là đầu cơ hay phòng hộ, nhà đầu tư cũng cần cân nhắc chọn loại hợp đồng phù hợp với nguồn vốn. Bên cạnh đó, việc chọn nền tảng an toàn, uy tín là yếu tố then chốt để tránh xa nguy cơ bị mất trắng tài khoản.

Xem thêm: Ransomware là gì?